"Muzyka ocalona - Łowickie 1952-1959" - płyta prezentuje pierwsze powojenne a zarazem najstarsze z zachowanych rejestracji fonograficznych tradycyjnej muzyki regionu łowickiego. Nagrań dokonały ekipy terenowe Państwowego Instytutu Sztuki podczas ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (nagrania z 1952 r.) oraz studenci Muzykologii UW podczas obozu studenckiego zorganizowanego w Łowickiem i kierowanego przez Mariana Sobieskiego (nagrania z 1959 r.).
Nagrania prezentują tradycyjną muzykę regionu łowickiego sprzed okresu stylizacji. Na płycie znalazł się wybór nagrań archiwalnych tak dobrany, by ukazać różnorodność stylów wykonawczych i gatunków a zarazem ukazać historyczne brzmienie minionej już epoki muzycznej. Na krążku zaprezentowano tradycyjną muzykę instrumentalną (melodie taneczne: okrąglaki, oberki, kujawiaki, łowickie kujony a także marsze, melodie obrzędowe grane np. podczas wesela i melodie tańców-zabaw) w wykonaniu najstarszej utrwalonej w nagraniach archiwalnych generacji wiejskich skrzypków oraz harmonistów. Ci ostatni prezentują grę na rzadko już spotykanych instrumentach - harmonii dwurzędowej i trzyrzędowej.
Celowo zrezygnowano z nagrań kapel - taka bowiem forma muzykowania nadal utrzymuje się we wciąż żywej tradycji muzycznej regionu i jest dokumentowana. Ponadto nagrania skrzypków-solistów ukazały walory muzyczne dawnego stylu, bogatą ornamentykę, wariabilność w ogrywaniu melodii a nade wszystko niuanse w warstwie rytmicznej tak charakterystyczne przecież dla muzyki tego regionu.
Nagrania instrumentalne przeplatają bogaty wybór nagrań pieśni. Układ repertuaru na płycie odpowiada w pewnym sensie chronologii roku kalendarzowego i cyklu ludzkiego życia: narodziny, dzieciństwo, młodość, małżeństwo, praca, zabawa w końcu starość i śmierć. Mamy zatem pieśni dziecięce, kołysanki, pieśń sierocą, pieśni związane ze zwyczajami - szczególnie cenne nagrania wiosennych pieśni "koguciorzy". Na płycie odnajdujemy również pieśni żniwne, zalotne, miłosne. Osobną grupę repertuaru stanowią obrzędowe pieśni weselne i szczególnie bogaty zbiór przyśpiewek łowickich.
Pewnym urozmaiceniem są unikatowe rejestracje przemowy (oracji) starosty weselnego zwanego w Łowickiem "dziewosłębem" oraz fragmenty relacji o przebiegu dawnego wesela łowickiego. Cenną pozycją są przyśpiewki tzw. chrzcinowe. Zawarty na płycie repertuar pieśniowy, utrwalony w autentycznej - a będącej obecnie w zaniku - gwarze łowickiej, uzupełniają przykłady pieśni dziadowskich i pieśni religijnych, z których jedna - rozpoczynająca płytę, jest wersją instrumentalną melodii pieśni maryjnej wykonanej przez ludowego skrzypka. Na terenie regionu łowickiego, pozostającego w historii przez wiele wieków własnością arcybiskupią i prymasowską (dobra kościelne) wytworzył się bowiem szczególny rodzaj ludowej pobożności. Płytę zamyka przemowa pogrzebowa oraz pieśń wykonywana podczas tzw. w Łowickiem "szarych nocy" - czuwania przy ciele zmarłego. Płyta jest pierwszą tego typu całościową publikacją ukazującą dźwiękowe dokumenty ludowej muzyki regionu łowickiego.
Jacek Jackowski
Zaprezentowany na płycie „Muzyka ocalona – Łowickie 1952-1959” wybór nagrań pochodzi z dotąd niepublikowanych Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. Te unikatowe rejestracje powstały w dwóch etapach. Pierwszy z nich miał miejsce w ramach słynnej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego w latach 50-tych. Na Ziemi Łowickiej w sierpniu roku 1952 pojawiła sie grupa badaczy, która zarejestrowała materiał z 11 miejscowości ówczesnych powiatów łowickiego i skierniewickiego. Pomoc techniczną tej akcji zapewniało wówczas Polskie Radio, które udostępniło badaczom wóz transmisyjny. Druga okazja do powojennych nagrań w regionie łowickiego nadarzyła sie podczas Międzyuczelnianego Obozu Folklorystycznego dla studentów muzykologii, zorganizowanego przez Mariana Sobieskiego latem roku 1959, w celu kontynuacji i uzupełniania nagrań terenowych Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego.
Jak pisze prof. Piotr Dahlig omawiana płyta „(...) stanowi unikatowe ogniwo pośrednie między nurtami muzycznymi właściwymi dla czasów kolbergowskich a intensywnym ruchem regionalnym i folklorem tzw. stylizowanym w II połowie XX w.” Dzięki uważnej pracy autora – Jacka Jackowskiego, na płycie usłyszeć możemy archaiczne wzory stylów wykonawczych zarówno wokalnych jak i instrumentalnych. Warto tu wymienić wspaniale wykonania, m.in.: Walerii Czubak, Grzegorza Gacia, Wiktorii Zbigowskiej oraz Marianny Nowak. Ogromne wrażenie robią także przemowy weselne i pogrzebowe w wykonaniu Jana Nowaka. Wartość wszystkich rejestracji podkreśla także fakt, iż większość muzyków prezentowanych na płycie urodziło się jeszcze w końcu XIX wieku.
Na krążku znalazło sie 88 nagrań. Wiele z nich jest bardzo krótkich – nie przekracza minuty. Spowodowane to zostało problemami technicznymi grup badawczych i brakiem dostatecznej ilości taśmy magnetycznej. Nie zmniejsza to jednak wartości archiwalnej i artystycznej zbioru. Niezwykle cenne i warte podkreślenia jest także zaangażowanie się w projekt Łowickiego Ośrodka Kultury a w szczególności jego dyrektora Macieja Malangiewcza, który jest pomysłodawcą wydawnictwa. Do płyty dołączany jest profesjonalny komentarz etnomuzykologiczny autorstwa Jacka Jackowskiego w wersji polskiej i angielskiej. Kuba Borysiak
Lista utworów
1. Już od rana rozśpiewana - melodia pieśni maryjnej
2. Okrąglak
3. uUśnijże my uuśnij albo my urośnij - kołysanka
4. Baranek
5. Ach mój Buoże guody idom - pieśń sieroca
6. Trzej królowie przyjechali - pieśń kolędników, śpiewana 6 stycznia na Trzech Króli po odśpiewaniu "Wśród nocnej ciszy" przed domem gospodarza
7. Zydówecko frajdo pojedzies ty z nami - fragment pieśni śpiewanej przez kolędników podczas przedstawienia "Herodów"
8. Skowronek
9. W Wielki Czwartek w Wielki Piątek - pieśń śpiewana przez "koguciorzy" chodzących z kogutkiem w pierwszy dzień Wielkanocy
10. Oberek
11. Tam przy łonce przy zielonej - pieśń śpiewana przez "koguciorzy" chodzących z kogutkiem w pierwszy dzień Wielkanocy
12. Niescęsna niescęsna godzinecka była - pieśń śpiewana przez "koguciorzy" chodzących z kogutkiem w pierwszy dzień Wielkanocy
13. Mazureczek
14. A tu w tej chałupce są tu same głupce - pieśń śpiewana przez "koguciorzy" chodzących z kogutkiem w pierwszy dzień Wielkanocy. Tak śpiewano, gdy gospodarze nie dali chłopcom zbierającym datki "dyngusa"
15. Oberek
16. Powyndrował owcarecek owiecka jego
17. Owczarek
18. Oj zebyście wiedzieli a ludziska kochane - przyśpiewka żniwna
19. Nasz Jagoda dobry pan wyjmie rubla i da nam - pieśń dożynkowa
20. Oberek
21. Oberek
22. Psłuchojcie prosze was uo wojnie tureckiej - pieśń historyczna
23. Śli dwaj dziadowie po uubityj sosie - pieśń satyryczna, parodia pieśni dziadowskiej
24. Kujawiak
25. uOle Małszycónka jedna dale Błędowiónka
26. Oj siedzi puod kondzielom a cuda sie jij dziejom
27. Oberek
28. Chodzieła dziewcyna puo wiśniowem sadku - pieśń o stracie wianka
29. Kujawiak
30. Hej tam pod las zielenieńki
31. Zielóno rutka jałowiec
32. Oberek
33. Pomaliutku rozpletajcie
34. Marsz powitalny grany pannie młodej
35. Ubiyraj sie moja najmilejsa bo już cas. Pieśń weselna śpiewana na przyjazd pana młodego do panny młodej
36. uOj wyńdźze matulu z domu i pobołgosławze córce do ślubu
37. A wyleciał tyn ptasecek a z tych prózek
38. Przemowa weselna na wyjazd do ślubu
39. Marsz starodawny do kościoła
40. Oj batem konie batem ale niech sie koła toczom
41. Otwórzcie nam pani matko
42. Fragment relacji o dawnym weselu łowickim (ceremonie związane z przyjazdem państwa młodych od ślubu)
43. Powolny Siano grabiła proso wiązała
44. Oberek
45. Tu wesele tu da i tu
46. Aj stworze(y)ł Pan Bóg żabe a stworzeł i bociuno
47. Jestem sobie chąśnioneczka
48. Oj śpiewała ja bym wam
49. Jak chodzieła po jarmarku
50. Kujon
51. Jak ja byłym kawolerym
52. Studziyneczka cymbrowano kubełek nad niom
53. Od Strugiynic do Wiesznowic
54. Polka
55. Oj śpiewam ja ci śpiewam - przyśpiewka weselna
56. W Strugienicach dziołchy ładne - cykl przyśpiewek weselnych
57. Dawna melodia weselna
58. Kujawiak od Buńków tzw. Sochaczewski
59. A powiedzieli wesielni ale że dziewosłąb cielny
60. A ta nasza niewiasta a ulepiono z ciasta
61. Oj starszego drużbeczke a trzeba uszanować
62. Starszy drużba chodźże do nas
63. Bądźże druzbecko bisiadny
64. Do obiadu
65. Prosieli nas na wesele
66. Aj gorzały my sie chce
67. Wypieł nic nie zuostawieł
68. Do obiadu weselnego
69. uO i pada desc pada desc - cykl przyśpiewek
70. Oberek
71. Ale załóźwa sie panie - cykl przyśpiewek weselnych
72. Fragment relacji o dawnym weselu łowickim (ceremonie związane ze stolnikiem)
73. Nasz panowie chmurzy
74. Oberek
75. A usiuńdźze ty Marysiu na dziezy
76. Włosy moje włosy móle my wos jedzum
77. Dobranoc ci panno młoda
78. Wyleciała spod komina żabka
79. Oberek
80. A nasa Marysia na cepecek prosi
81. Mazurek
82. A dobry dziń pannie młody
83. Wesołego na drogę
84. Oj nieszczęśliwi chrzestni. Przyśpiewki chrzcinowe. Pomiędzy przyśpiewkami zapowiedź Jadwigi Sobieskiej.
85. Oberek
86. Gwiazdo ślicna wspaniała Czynstochosko Maryja
87. Przemowa pogrzebowa
88. Witaj Janie z Bolesława - pieśń na "szare noce", śpiewana przy zmarłym
Wykonawcy
Grzegorz Gać – skrzypce (1, 13, 27, 29, 43, 57, 81)
ur. w 1878 r. Skowroda pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 16 lipca 1959 r. Skowroda.
Tomasz Latoszewski – skrzypce (2, 34, 39, 50, 58)
ur. w 1909 r. Chąśno II pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 15 lipca 1959 r. Chąśno II.
Wiktoria Zbikowska – śpiew (3, 51, 65, 66)
ur. w 1889 r. Zielkowice II pow. Łowicz, zam. Zielkowice III; Nagr. 4 lipca 1959 r. Zielkowice III.
Franciszek Maradziecki – skrzypce (4, 8, 17, 32, 44, 64, 68, 70, 83)
ur. w 1897 r. Mszadla pow. Skierniewice, zam. tamże; Nagr. 22 sierpnia 1952 r. Lipce.
Anna Wróbel – śpiew
ur. 1880 r. Gaj pow. Łowicz, zam. Bocheń pow. Łowicz;
Nagr. 4 lipca 1959 r. Bocheń. (5, 31, 76)
Nagr. 11 lipca 1959 r. Bocheń. (7)
Zofia Jędrychowicz - śpiew (6, 22, 88)
ur. w 1908 r. Złaków Borowy pow. Łowicz, zam. Łaźniki pow. Łowicz; Nagr. 12 lipca 1959 r. Łaźniki.
Józefa Kapusta (z domu Wasiota) – śpiew (9)
ur. w 1904 r. Sromów pow. Łowicz, zam. Gągolin Zachodni pow. Łowicz; Nagr. 5 lipca 1959 r. Gągolin Zach.
Jan Aleksandrowicz – harmonia trzyrzędowa (10)
ur. w 1902 r. Polesie pow. Łowicz zam. tamże; Nagr. 20 sierpnia 1952 r. Polesie.
Rozalia Kwiecińska – śpiew (11, 12, 14)
ur. w 1885 r. Goleńsko pow. Łowicz, zam. Strugienice pow. Łowicz; Nagr. 12 lipca 1959 r. Strugienice.
Mieczysław Adamus – skrzypce (15, 24, 74)
ur. w 1925 r., zam. Domaniewice pow. Łowicz; Nagr. 25 sierpnia 1952 r. Domaniewice.
Józefa Jańczak – śpiew (16, 36, 37, 75)
ur. w 1896 r. Drzewce pow. Skierniewice, zam. Lipce pow. Skierniewice; Nagr. 22 sierpnia 1952 r. Lipce.
Maria Tarka – śpiew (18)
ur. w 1925 r. Błędów pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 16 lipca 1959 Błędów.
Franciszek Jagoda – śpiew (19, 21, 82, 86)
ur. w 1879 r. Zduny-Wieś pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 21 sierpnia 1952 r. Zduny-Wieś.
Józef Rosiński – skrzypce (20, 54, 79, 85)
ur. w 1900 r. Michowice pow. Skierniewice; Nagr. 10 czerwca 1957 r. Łódź.
Izydor Muras – śpiew (23, 26, 46)
ur. w 1893 r., zam. Retki pow. Łowicz; Nagr. 24 sierpnia 1952 r. Retki.
Wiktoria Bura – śpiew (25, 28)
ur. w 1886 r. Płaczewo pow. Łowicz, zam. Małszyce pow. Łowicz; Nagr. 9 lipca 1959 r. Małszyce.
Wykonawca nieznany (30, 67)
Nagr. 25 sierpnia 1962 r. Domaniewice.
Waleria Czubak – śpiew (33, 45, 48, 49, 59, 60, 62, 63)
ur. w 1920 r. Błędów pow. Łowicz, zam. Chąśno I pow. Łowicz; Nagr. 15 lipca 1959 r. Chąśno I.
Maria Brzozowska – śpiew (35, 80)
ur. w 1879 r. Marianka pow. Łowicz, zam. Ostrowiec pow. Łowicz; Nagr. 5 lipca 1959 r. Ostrowiec.
Jan Nowak (38, 87)
ur. w 1908 r. Boczki pow. Łowicz, zam. tamże. Nagr. 5 lipca 1959 r. Boczki.
Stanisława Maciągowska – śpiew (40, 84)
ur. w 1927 r. Boczki pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 5 lipca 1959 r. Boczki.
Marianna Nowak – śpiew (41, 69, 77, 84)
ur. w 1899 r. Świerydz pow. Łowicz zam. Boczki pow. Łowicz; Nagr. 5 lipca 1959 r. Boczki.
Andrzej Bartłorzewski (42, 72)
ur. w 1895 r., zam. Ostrowiec pow. Łowicz. Nagr. 5 lipca 1959 r. Ostrowiec.
Marianna Chlebna – śpiew (47, 61)
ur. w 1930 r., zam. Chąśno pow. Łowicz, Nagr. 15 lipca 1959 r. Chąśno I.
Jan Jaski (52)
ur. w 1921 r. Stępów pow. Łowicz, zam. Małszyce pow. Łowicz. Nagr. 9 lipca 1959 r. Małszyce.
Urszula Wilk – śpiew (53, 78)
ur. w 1918 r. Strugienice pow. Łowicz zam. tamże; Nagr. 12 lipca 1959 r. Strugienice.
Aniela Kwiecińska – śpiew (55, 56)
ur. w 1918 r. Strugienice pow. Łowicz, zam. tamże; Nagr. 12 lipca 1959 Strugienice.
Janina Krawczyk – śpiew (71)
ur. w 1918 r. Błędów pow. Łowicz, zam. Boczki pow. Łowicz; Nagr. 5 lipca 1959 r. Boczki.
Władysława Warszawska – śpiew (73)
ur. w 1917 r. Chlebowice pow. Łowicz zam. Waliszew Stary pow. Łowicz; Nagr. 15 lipca 1959 r. Waliszew Stary.
***
Skład jury Fonogramu Źrodeł Roku 2008:
Małgorzata Małaszko- Stasiewicz: z-ca dyr. Programu 2 PR
Anna Szewczuk- dziennikarz Programu 2 PR
Anna Szotkowska - dziennikarz Programu 2 PR
Piotr Kędziorek - kierownik Radiowego Centrum Kultury, Program 2 PR
Kuba Borysiak - dziennikarz Programu 2 PR
